Motosiklet Lastikleri Üzerine

Lastik motorun yükünü taşıyan havalı bir sistemdir. Karkasın içine hava ya da nitrojen basılarak bir gerginlik sağlanır. Lastiğin karkası yüksek gerilim kuvvetine sahiptir ancak yüksek basınç kuvvetine sahip değildir. Karkas içindeki gerilimi yaratan basılan havadır. Bu hava taşımayı sağlar. Bu yüzden lastik havaları çok önemlidir. 

Tekrarlarsak yükü taşıyan lastik değil içindeki havadır. Maksimum yük ve şişirme değerleri olarak üreticilerin verdikleri rakamlar lastik tasarımı ile ilgilidir. Eğer bu değerlere dikkat edilmezse motorunuzun yönetilmesi ve performansı çok etkilenecektir. İki hatırda tutulması gerekli nokta:

1. Lastik; Gazlama, fren yapma gibi yönetim komutlarını yola verebilmelidir.

2. Lastik; Jant ve yol arasında yay görevi yapmalıdır.

Eksik veya fazla hava :

İnik lastikler veya az şişirilmiş lastikler dönüş kabiliyetinin zayıflamasına neden olur. Traksiyon düşer, lastik çabuk veya fazla ısınır, kenarlarda düzensiz aşınmalar oluşur ve yan duvarlara fazla gerilim binerek çatlamalara, yarıklara neden olabilir. Burada şayet çatlamalar yanağın iç yüzeyinde oluşursa bunu sürücünün fark etmesi olanaksızdır ve balon yapabilir hatta yanakların ani patlamalarına, yarılmalarına neden olabilir. Ani hava kayıplarının da ciddi sonuçları vardır. Fazla şişirilmiş lastikler yük taşıma kapasitesini artırmaz ancak sürüşün sert olmasına ve süspansiyonlara darbelerin şok şeklinde aktarımlarına sebep olur. Bu da lastiğin yoldan gelen darbelerle baş etme kabiliyetini olumsuz etkileyecektir. Ayrıca lastiği ortasında düzensiz aşınmalar olacaktır.

Isı etkileri :

Lastik havası sıcaklıktan etkilenir. Burada lastiğin içindeki havanın devamlı basınç altında olması durumu değiştirmez. Ortalama lastik hava basıncı her 3-4 derece için 1 psi değişir. Isı artıkça artar, düştükçe düşer. Örneğin; 35psi basınçta şişirilmiş bir lastik temmuz ayında 27-28 derecede iken aynı basınç ocak ayında hava sıcaklığı 7 dereceye düştüğünde 23 psi ler de olacaktır ki oldukça düşük bir hava basıncıdır ve bu şekilde motorunuzu kullanmamalısınız. Yine diyelim bir yaz sabahı 20 derece de 40 psi hava bastığınız lastiğinizle genellikle öğleye doğru hava sıcaklığı 30 derece de olan bir iklime vardığınızda lastiğinizdeki hava basıncı 44 psi olacaktır ki buda lastiğinizin minimum maksimum basınç sınırlarını aşmış bir durum olabilir.

Lastik havasının kontrolü :

Nasıl kontrol edeceğiz ? Tavsiye edilen lastik hava basıncını birkaç faktör tayin eder. Ağırlık, sıcaklık, yol şartları ve sürüş. Her bir faktör göz önüne alınarak lastik havalarının basınçları ayarlanmalıdır. Kaliteli bir basınç ölçere sahip olun ve her sabah henüz lastikleriniz içindeki hava soğukken ölçümlerinizi yapınız. 2-3 km lik bir sürüş dahi lastik havalarının ısınmalarına yetecektir. Isınan havanın tam soğuması ise yaz günü 4-5 saati alacaktır. Her 1psi basınç kaybı 28-30 kg lık bir yük taşıma kabiliyetinin azalmasına neden olacaktır. Ani gazlama ve frenlemeler lastikleri çabuk ısıtır.

Yüklü ve yolculu sürüşler :

Yüklü ve yolculu sürüşlerinizde ön lastik havalarını tavsiye edilen en yüksek değere göre şişiriniz. Ön tekerin imalatçının tavsiye ettiği değere göre şişirilmesi en iyi frenleme, durma sonuçlarının alınması için yapılan testlerden sonra belirlenmektedir. Arka tekeri ise yanaklarda yazılı değere göre şişirebilirsiniz. Arka daha çok yük taşıma içindir. Ara yükler veya az yük, hafif yüklü durumlar için ise maksimum değerleri geçmemek şartıyla lastik hava basınçlarını her 45 kg için 2psi gibi artırabilirsiniz. Genel olarak da yüklü yüksüz lastik basınç farkları 4psi yi geçmeyecek şekilde üretim yapılmaktadır. (Isı dereceleri celsius cinsinden verilmiştir.) Çok faydalı ve çok önemli bir konu, bu tür bilgiler ülkemizde maalesef yaygın değildir. Motosikletin yerle temas eden tek noktasıdır lastikler ve güvenli sürüş için önemlidirler. Aracınız eski olsun ama lastiğiniz yeni olsun. 1cm.lik fren mesafesinin bile hayati önemi vardır.

1- Lastiklerin raf ömrü ne kadardır ?

5 yıldır. Lastiği etkileyen etmenlerden uzak tutulması şartıyla (ısı, nem, elektrik, güneş, ozon, petrol gibi)

2- Yeni bir lastiğin rodajını tamamlaması için 160km yol yapılması söyleniyor. Doğru mudur ?

Evet doğrudur.

3- Tamir görmüş lastik kullanmak güvenli midir ?

Lastiğin eğer karkas yapısı zarar görmemişse motosiklet lastikleri için 6 mm ye kadar olan delikler tamir yapılabilir. Fakat uygun tamir yöntemi ile tamir edilmelidir ve yalnızca lastiğin taban kısmı tamir edilebilir. Yanak kısmı tamir edilemez. En uygun tamir yöntemi soğuk mantar yamadır. Hem lastiğe ısı olmadığı için zarar vermez hem de deliğin kauçukla kapanması nedeniyle katlar arasına hava ve nem girmez. Fitil veya ütü yama yapmak kesinlikle lastiğe zarar verir ve güvenli değildir.

4- Isı değişimleri lastik performansını olumsuz etkiler mi ?

Etkiler; Soğuk ortam lastiği sertleştirir, sıcak ortam ise yumuşaklaştırır. Fakat son yıllarda büyük lastik üreticileri (Michelin, Continental, Bridgestone, Metzeler, Pirelli) silica bazlı hamur kullanmaya başlamışlardır. Slica (silikondan biliriz) yüksek ve düşük sıcaklıklarda kauçuğun özelliğinin bozulmasını minimum düzeye indirmiştir.

5- Mevzuat (İngiltere) lastiklerimdeki diş derinliğinin 1 mm'nin altına düşmemesi esasını getiriyor. Lastik bu hale geldiğinde değiştirmemekle ısrar edilirse ne olur ?

Türk polisi de artık son yıllarda diş derinliği ölçümü yapmaya başlamıştır. Ceza verme yetkileri vardır. Ceza yememek için değil güvenlik için lastik değiştirilmelidir. 1mm alt sınır doğrudur ve motosiklet lastikleri için bu yer lastiğin orta kısmıdır. Çünkü motosiklet lastikleri genelde ortadan aşınırlar.

6- Motosikletimin orjinal lastiklerinden farklı ölçüde bir lastik kullanabilir miyim ?

Doğrusu orijinal ölçüleri bozmamaktır. Lastik bulamadıysanız, mecburiyetten farklı ölçülerde kullanabilirsiniz. Getireceği avantajları ve dezavantajları iyi analiz etmelisiniz. Bir büyük veya bir küçük ölçünün dışına çıkılmamalıdır. Otomobil lastikleri için bir muadil tablosu mevcuttur ama motosiklet lastikleri için bir muadil tablosu yoktur. Farklı ölçü takarken lastiğin çapı fazla değişmemelidir. Çatal ve zincire değmemek şartı ile iki yanak arasındaki mesafeden oynanabilir. Beygir gücü yüksek motorlarda çaplada oynanabilir ama iyi analiz edilmelidir.

7- Soğuk ve sıcak havalar söz konusu olduğunda lastik basıncı ne kadar değişir ?

Yalnız havalar değil hareket eden lastik ısınır, duran lastik soğur. Tahminen % 10 değişir. Bu değişimler sırasında hava kayıpları olur. Haftada bir, en geç 15 günde bir lastik havaları doğru hava saatiyle (benzinliklerdeki saatler genelde bozuktur veya doğruyu göstermezler) ölçülmelidir. Yüklü durumda, uzun yolda veya yüksek sürat yapılacaksa lastik havaları %10 artırılmalıdır.

Lastiklerde nitrojen kullanımı : Nitrojen, halk deyimiyle azot; Havadan daha ağır bir madde olduğu için ısınması ve soğuması havaya göre azdır. Bu yüzden lastikte basınç kaybı oluşmaz ve lastik ısınmaz. Bu avantaj doğrudur.

Lastiğin iki büyük düşmanı vardır; Isı ve petrol

Kamyoncular için nitrojen çok idealdir. Kamyon lastiklerinin aşırı yük sonucu gümlemesi dediğimiz olay lastiğin aşırı ısınmasından meydana gelmektedir. Fakat motosiklet lastiğinde kullanmak dezavantaj sağlar. Motosiklette aşırı yük yoktur ve lastiğin tutunma işlevini artırması için biraz ısıya ihtiyaç vardır yoksa tutunması azalır. Ayrıca havadan ağır olduğu için lastik içerisinde hareket etmesi ağırdır ve yol sürüşünde dalma gezme dediğimiz olay meydana gelir ki bu sürüş güvenliğini tehlikeye atar. Kısaca motosiklet lastikleri için nitrojen kullanmak iyi değildir.

8- Eğer yol tutuşunun artmasını istiyorsam en radikal yarış lastiğini mi tercih etmeliyim ?

Böyle bir sorunun mantığı yoktur. Kullanacağınız yol şartlarına göre lastik seçilmelidir. Yarış lastikleri de kendi içerisinde sınıflara ayrılır (tamamen yarış, yarı yarış, yarı cadde tipi, tamamen cadde tipi yarış lastikler). Caddede kullanılan lastiklerde tamamen cadde, yarı cadde yarı arazi tipi gibi sınıflara ayrılır.

9- En iyi yol tutuşu olan lastikler en çabuk aşınıp eskiyenler midir ?

Doğrudur.

10- Motosikletlerin üzerinde gelen orjinal lastikler piyasada satılan "diğer" lastiklerle değiştirilebilir mi?

uygun tipte olmak şartıyla değiştirilebilir

11- Kış için özel lastikler takılmalı mıdır ? Motosiklet için kar lastiği var mı ?

Kuzey ülkelerinde sürekli kar ve buzun olduğu ülkelerde kar lastiği mevcuttur. Sadece kar ve buz içindir asfaltta kullanılmaz. Karda ve buzda tutunması için lastikte ince, kılcal, z , y ,x gibi şekillerde lameller mevcuttur. Tutunmayı bunlar yapar. Motosiklet lastiğinin tabanı düz olmadığından asfaltta kullanılırsa bu lameller lastikte kayma etkisi yapar, motoru devirirsiniz. O yüzden kar lastiği motosiklet için, asfaltlı ülkeler için üretilmez ve kullanılmaz. Tamamen arazi tipi kross dediğimiz lastiklerde asfaltta kullanılmaz. Gezme ve kayma yapar. Kullanılacaksa sadece karda etkili olabilir ama buzda etkili değildir. Fakat yarı cadde yarı arazi tipi lastikler bu iş için idealdir (Michelin Anakee, Metzeler Tourance, Pirelli Mt90, Contiescape, Bridgestone Tw....). Enduro ve touring motosikletler için bu tip lastikler üretilir. Racing ve chopperlar için üretim yoktur. Racing ve chopperların yapısı araziye uygun değildir. Motosikletler için zincirde olmaz. Kanada’da karda buzda tutunmayı artıracak bazı kimyasal spreyler kullanılıyor fakat yaygın değil.

12- Lastik üzerindeki diş desenleri gerçekten önemli midir ?

Suyun tahliyesi için desen önemlidir ama desenin şeklinin önemi yoktur. Dikkat ederseniz her marka ve tip lastiğin deseni farklıdır. Tutunmada önemli olan kauçuğun hamurudur. İlk yağan yağmur yerdeki tozla birleştiğinde kayma etkisi yapar. İlk yağmurda motor dikkatli ve yavaş kullanılmalıdır.

13- "Lastik bitmiş" dendiğinde ne anlamalıyız ?

Lastiğin bittiğini anlamak için birkaç kriter vardır;

- Diş derinliği

- Kauçuğun sertliği

Yıla ve km ye bağlı olarak öncelikle diş derinliğine bakılır. Bu motosikletler için 1 mm dir. Eğer dişleri 1mm nin üstündeyse yapılan km ye bakılır. Motosikletine bağlı olarak değişir elbette ama motosiklet için bu ortalama 15000 km dir. Eğer dişleri 1mm nin üstündeyse ve 15000 km nin altındaysa yapılan km kullanım süresine bakılır. Bu 3 yıldır yaptığı km ve kullanım süresi boyunca lastiğin kauçuğu yavaş yavaş sertleşir sertleşen lastiğin tutunması azalır.

14- Lastiğin kenarlarının mavileşmesi ne demektir ?

Mavileşmesinin (bazen sarı veya kırmızı oluyor) hiçbir sakıncası yoktur. Genelde yeni takılan lastikte oluşur. Hepsinde oluşmaz. Lastiğe siyahlığı veren karbondur. Kauçuğun karbonla birleşimi sırasında kükürt kullanılır. Bu kükürt oranı bazen fazla olduğunda lastiğin ilk kullanıldığı zamanlarda ısınmayla birlikte havaya karışır. Bu esnada yağmur yağarsa veya motosikletinizi yıkarsanız suyla temas eden kükürt mavi sarı kırmızı gibi renkler alır korkulacak bir durum yoktur.

15- Lastik ömrü nasıl uzatılabilir ?

Havalarını düzenli kontrol eder, agresif kullanmaz, bozuk yollara girmezsen uzatabilirsin.

16- Tavsiye edilmediğini biliyorum ama birbiriyle uyumsuz bir çift lastiğin takılması gerçekten tehlikeli mi ?

Ön ve arkada farklı marka lastik kullanılabilir. Farklı tip kullanılamaz. Örneğin biri cadde tipi biri enduro tipi olmaz. Sürüş güvenliğini bozar.

17- Tırnak testi işe yarar mı ?

Yaramaz. Bunun için sertlik ölçen aletler vardır. Ama bunlar piyasada bulunmaz. Sadece lastik fabrikalarındaki arge mühendislerinde bulunur. Zaten sizde bulunması bir işe yaramaz. Her marka lastiğin her tipinin fabrika çıkış sertlik derecelerini bilmeniz gerekir ki bu sırdır. Bunları bilseniz bile yine işe yaramaz çünkü kaç zamanda ve kaç km de ne kadar sertleştiğinin ki lastiğin tipine göre değişir. Çizelgesi de gerekir. Buda ancak arge mühendislerinde vardır. Kafanızda fikir oluşması için örneklersek; bir lastiğin fabrika çıkış sertlik değeri 30 derece diyelim. Her 3000 km de 10 derece sertleşir. 15000 km sonra 80 derece olur sertlik lastik motosiklet altında ve dış ortamda hiç kullanılmadıysa dış etkenlerden dolayı her yıl için 15-20 derece sertleşirse eğer 3.yılın sonunda 75-90 olur. Başka bir lastik fabrika çıkışı değeri 40 diyelim her 3000 km de 15 derece sertleşirse 9000 km sonra 85 derece olur eğer üst sınır 90 ise ikinci anlattığımız lastiğin ömrü kısadır. Bunlar tabi örnek kesinliği yoktur. Arge mühendisleri bilir.

18- Lastiğin janttan sökülmesinde nelere dikkat edilmeli ?

Sökme-takma makineleriyle lastik sökülmelidir. Motosiklet jantları çok ince olduğundan levye ile sökmek dikkat edilmezse jantın eğilmesine sebep olur. Bu konuda uzman kişilere lastik söktürülmelidir. Araba lastikçileri genelde yapamazlar. Tekerlek sökmede her motorun her tipinin yöntemi farklıdır.

19- Tekerlek için balansın önemi ?

Tekerlekler için balans yapmak önemlidir. Vibrasyonu(titremeyi) azaltır. Oynar aksamların ömrünü uzatır. Lastiğin düzenli aşınmasını sağlar ve lastiğin ömrünü uzatır. Sürüş güvenliği sağlar.